Ο John Kampfer στο βιβλίο του “Ελευθερία προς πώληση” υποστηρίζει ότι κοινωνικές ομάδες και ολόκληρα κράτη προτιμούν την ευημερία και την ασφάλεια από την ελευθερία και την δημοκρατία. Σκέψου, είναι σωστό να απορρίπτουμε τα πολιτικά και θρησκευτικά ιδεώδη μας για χάρη της οικονομικής ανάπτυξης και ασφάλειάς μας;

Πόσο κοστολογείς την ελευθερία σου; Στην Σιγκαπούρη παρόλο που η ερώτηση δεν διατυπώνεται ανοιχτά, υπάρχει μια άγραφη συμφωνία μεταξύ της κυβέρνησης και των πολιτών: μην προκαλείς κανενός είδους αναταραχή και θα σου επιτραπεί να κερδίσεις όσα χρήματα επιθυμείς.

Ο John Kampfner, που μεγάλωσε στην Σιγκαπούρη, ασχολείται με τις συνέπειες που έχει μια τέτοια συμφωνία στην χώρα, αλλά και γενικότερα σε ολόκληρο τον κόσμο, μέσα από το βιβλίο του Freedom for Sale: How We Made Money and Lost Our Liberty (Simon Schuster) (Ελευθερία προς πώληση: Πως κερδίσαμε χρήματα και χάσαμε την ελευθερία μας).

Η Σιγκαπούρη αποτελεί ένα παράδειγμα χώρας στην οποία πληθυσμοί διαφόρων εθνικοτήτων Κινέζοι, Μαλαισιανοί, Ινδοί και Ευρωπαίοι συνυπάρχουν χωρίς να παρουσιάζεται κανένα από τα προβλήματα που εμφανίζονται σε άλλα πολυπολιτισμικά έθνη. Η αρμονία που κυριαρχεί όμως δεν επιτυγχάνεται άνευ κόστους. Οι πολίτες αποδέχονται ότι πρέπει να υπακούν στους “κανόνες” ως αντάλλαγμα οικονομικής ανάπτυξης. Όποιος προσπαθήσει να εκφράσει ανοιχτά διαφορετικές απόψεις από το καθεστώς κινδυνεύει να δικαστεί, να πτωχεύσει ή ακόμα και να φυλακιστεί.

Η συμφωνία, όπως περιγράφεται από τον Kampfner, είναι η αποδοχή ευφυών και ευκατάστατων πολιτών να προσφέρουν μερικές από τις ελευθερίες τους ως αντάλλαγμα για την υπόσχεση ότι θα μπορέσουν να έχουν ευημερία και ασφάλεια. Προσοχή, δεν αναφερόμαστε σε απολυταρχικά καθεστώτα, όπου η διακυβέρνηση του φόβου είναι η κύρια μέθοδος για την διασφάλιση του ελέγχου από το καθεστώς, αλλά σε χώρες όπου οι πολίτες απολαμβάνουν προσωπικές ελευθερίες, όπως ελεύθερη μετακίνηση, προσωπική περιουσία, και φυσικά την ελευθερία να κερδίσουν και να ξοδέψουν χρήματα.

Παρόμοια φαινόμενα παρατηρούνται και σε άλλες υπερκαταναλωτικές οάσεις—όπως στο Αμπού Ντάμπι, στην Ντόχα και ειδικότερα στο Ντουμπάι—όπου η διακυβέρνηση βασίζεται στην παρακάτω αρχή: μην ασχολείσαι με την πολιτική, μην παρεμβαίνεις σε θρησκευτικά ζητήματα και θα σου επιτραπεί να κερδίσεις όσα χρήματα επιθυμείς. Ακόμα και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης είναι “ελεύθερα”, για παράδειγμα το Al-Jazeera, εφόσον δεν επικρίνουν την κυβέρνηση.

Η συγκαλυμμένη αυτή συμφωνία έχει ως στόχο να κρατήσει τους πολίτες ευχαριστημένους. Οι οικονομικά πετυχημένοι, μπορούν να κρατήσουν τα χρήματά τους, ενώ η νέα γενιά έχει την προοπτική της ευημερίας. Το κόστος της, όταν κάποιος απολαμβάνει την χλιδή της ιδιωτικής του πισίνας, φαντάζει μικρό και ασήμαντο, και όσο ο καθένας παίζει καλά τον ρόλο του, όλα θα πάνε καλά. Εξάλλου, μια συνιστώσα του δικαιώματος της ελεύθερης επιλογής μπορεί να σημαίνει ότι κάποιος επιλέγει απλά να απέχει. Υπάρχει ακόμη ένας παράγοντας που συμπεριλαμβάνει ο Kampfner: ο φόβος, ιδιαίτερα ο φόβος ότι η κοινωνία της ευημερίας μπορεί να οδηγηθεί σε χάος με τον παραμικρό κραδασμό. Ο φόβος εύκολα μπορεί να γίνει προσωπικός· εξέφρασε κάποια “λάθος” άποψη και θα βρεθείς στα δικαστήρια, θα απομονωθείς ή θα φορολογηθείς μέχρι πτώχευσης. Σε χώρες όπως η Ρωσία και η Κίνα, με μια μακρά ιστορία χάους, όπου τα πάντα μπορούν να χαθούν σε μια στιγμή επαναστατικής έξαρσης, ο φόβος γίνεται εύκολα εκμεταλλεύσιμος.

Στην Ρωσία, ο Vladimir Putin, υποστηρίζει ανοιχτά ότι η οικονομική ανάπτυξη και η κοινωνική ασφάλεια είναι σημαντικότερα κοινωνικά αγαθά από την διαφάνεια και την πολυφωνία. Τόσο στην Ρωσία όσο και στην Κίνα μόνο λίγοι δημοσιογράφοι και ακτιβιστές ρισκάρουν την περιουσία τους, ή ακόμα και την ίδια τους τη ζωή, για να διαμαρτυρηθούν ενάντια στον αυταρχικό κρατικό μοντέλο διακυβέρνησης, καθώς οι μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών αποδέχεται μια παρόμοια συμφωνία με αυτή που υπάρχει στην Σιγκαπούρη: σε έναν βαθμό η ελεύθερη κοινωνία θυσιάζεται στον βωμό της σταθερότητας και της ευημερίας. Το αποτέλεσμα είναι ένα είδος βιώσιμου απολυταρχισμού, συντηρούμενου από την πλουτοπαραγωγική αποδοτικότητα του καπιταλιστικού συστήματος.

Επομένως και τα αυταρχικά καθεστώτα έχουν σχηματίσει την δική τους έκδοση της συμφωνίας: Πρόσφερε στους πολίτες αγαθά και άνετη ζωή και θα σταματήσουν να ενδιαφέρονται για αξίες όπως η ελευθερία, η ισότητα και η αλληλεγγύη, θα σταματήσουν να ενδιαφέρονται για το ποιος και πως κυβερνά. Έτσι καθώς η προσοχή των πολιτών απορροφάται από τον υπερκαταναλωτισμό, η άρχουσα τάξη διαχειρίζεται απρόσκοπτα το κράτος όπως επιθυμεί.

Σύμφωνα με τον Kampfner, η πεποίθηση του δυτικού κόσμου ότι η εξάπλωση του καπιταλισμού θα οδηγούσε αυτόματα και στην εξάπλωση της δημοκρατίας δεν επαληθεύεται. Το τέλος του ψυχρού πολέμου υπήρξε μια νίκη του καπιταλισμού και όχι της δημοκρατίας. Πριν η δύση ανταγωνιζόταν ένα μνημειώδες δυσλειτουργικό οικονομικό σύστημα· τώρα όμως η δημοκρατία έχει να αντιμετωπίσει ένα δυσκολότερο αντίπαλο που αντικειμενικά αποδίδει ικανοποιητικά στον οικονομικό τομέα. Μετά την πτώση του τοίχους του Βερολίνου υπήρξαν πανηγυρικές αναφορές ότι η δημοκρατία εξαπλώνεται σε συνδυασμό με τη εξάπλωση της ελεύθερης αγοράς, επειδή υπήρχε η πεποίθηση ότι καθώς οι πολίτες αποκτούσαν οικονομική ανεξαρτησία θα άρχιζαν να απαιτούν καλύτερη διακυβέρνηση και περισσότερες προσωπικές και κοινωνικές ελευθερίες. Αντίθετα όμως σε περιοχές όπως η Ρωσία, η Κίνα και η κεντρική Ασία, παρατηρείται το φαινόμενο ότι καθώς οι περισσότεροι πολίτες βελτιώνουν το βιοτικό τους επίπεδο, αρχίζουν να αδιαφορούν για την πολιτική κατάσταση της χώρας τους. Προφανώς ο υπερκαταναλωτισμός έχει αναδειχθεί ως το αποδοτικότερο αναισθητικό.

Ο Kampfner ανησυχεί εξίσου και για συμβιβασμούς που έχουν παρατηρηθεί στον δημοκρατικό κόσμο με σκοπό την διαφύλαξης της τάξης και της κερδοφορίας. Μετά την 11^η Σεπτεμβρίου οι πολίτες των ΗΠΑ, ευχαρίστως, αντάλλαξαν κάποια από τα δικαιώματα τους σχετικά με την διαφύλαξη των προσωπικών δεδομένων, με την υπόσχεση ότι θα αποτραπούν μελλοντικές τρομοκρατικές επιθέσεις. Μόνο λίγοι διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στην παρακολούθηση τηλεφωνικών συνομιλιών (χωρίς την έκδοση εισαγγελικής εντολής), την παρακολούθηση των ηλεκτρονικών μηνυμάτων (e-mails) και την δημιουργία εθνικών βάσεων δεδομένων για την παρακολούθηση ιδιωτών· η πλειοψηφία των πολιτών τα αποδέχτηκαν ως αυτονόητα, και θα ήταν έτοιμη να συμβιβαστεί και με την δημιουργία εθνικών ταυτοτήτων με τεχνολογία μικροεπεξεργαστών για την παρακολούθηση όλων των συναλλαγών σε περίπτωση ύπαρξης μια άλλης τρομοκρατικής επίθεσης. Παράλληλα, στην Μεγάλη Βρετανία η χρησιμοποίηση καμερών βιντεοσκόπησης σε δημόσιους χώρους έχει γενικευτεί, ως μέτρο ενάντια στην αυξανόμενη εγκληματικότητα και των τρομοκρατικών απειλών. Στην Ιταλία, η κυβέρνηση συνεχώς επεκτείνει την επιρροή της στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, και η ανεξαρτησία του δικαστικού της συστήματος απειλείται.

Οι παραπάνω συμβιβασμοί πραγματοποιήθηκαν ως μέτρα ενάντια σε μια διαφαινόμενη απειλή κατά της ασφάλειας και της ευημερίας. Αλλά σε τι αποφάσεις θα μας οδηγήσει αυτή η τάση, όταν η απειλή γίνει πραγματικότητα; Μήπως θα εμφανιστεί κάποιος που θα αρπάξει και τις τελευταίες μας ελευθερίες για να μας προσφέρει ένα σχέδιο διάσωσης; Ο συνειρμός της προκλητικής λογικής αλληλουχίας τους John Kampfer μας οδηγεί στο να αναρωτηθούμε αν τα χειρότερα έπονται, και αν η σημερινή κατάσταση είναι απλά μια προετοιμασία για τον τελικό ευνουχισμό της συνείδησής μας.

Βασισμένο σε άρθρο των The Sunday Times, Robert Cooper, Freedom for Sale: How We Made Money and Lost Our Liberty by John Kampfner