Πολλές φορές τα δεδομένα γύρω μας αποδεικνύουν ότι έχουμε λάθος απόψεις. Εμείς αντί να αποδεχθούμε τη πραγματικότητα, να αλλάξουμε τις απόψεις μας και κατ’ επέκταση τη συμπεριφορά μας, προτιμούμε να συνεχίζουμε να πιστεύουμε στους “μύθους” μας. Γιατί όμως συμβαίνει αυτό;

Σύμφωνα μια νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό “Psychological Science in the Public Interest”, απλά επειδή έτσι λειτουργεί το μυαλό μας. Όταν πρόκειται για πεποιθήσεις που είναι βασικές για τη κοσμοθεωρία μας, δηλαδή για τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τη πραγματικότητα, είναι ευκολότερο να εμπιστευόμαστε ένα ψέμα παρά να επεξεργαστούμε τις αποδείξεις που θα μας κάνουν να τις αναθεωρήσουμε.

Ας εξετάσουμε μερικά παραδείγματα από τη καθημερινότητά μας.

Το να φοράμε ζώνη ασφαλείας, να βάζουμε τα παιδιά μας σε ειδικά καρεκλάκια, να οδηγάμε με ασφαλή ταχύτητα και να μην οδηγάμε ποτέ υπό την επήρεια αλκοόλ είναι αποδεδειγμένο ότι μας προφυλάσσουν από ατυχήματα, αλλά και αν εμπλακούμε σ’ ένα ατύχημα μπορούν να μας προφυλάξουν από τραυματισμούς ή και τον θάνατο.Παρ’ όλα αυτά επιμένουμε να βρίσκουμε δικαιολογίες όπως: αυτά συμβαίνουν σε κακούς οδηγούς ενώ εγώ δεν κάνω τέτοια λάθη, ένας φίλος μου που δεν φορούσε ζώνη πετάχτηκε έξω από το αυτοκίνητο και σώθηκε, ένα παιδάκι που δεν καθόταν στο καρεκλάκι του έπεσε ανάμεσα στα καθίσματα και σώθηκε ενώ το αδελφάκι του που ήταν σε καρεκλάκι σκοτώθηκε, εμένα δεν με πιάνει λίγο κρασάκι κτλ.

Όλοι μας γνωρίζουμε τη ζημιά που προκαλεί στην υγεία μας το κάπνισμα, το αλκοόλ και το υπερβολικό βάρος. Αλλά αρνούμαστε πεισματικά να αλλάξουμε συνήθειες χρησιμοποιώντας ένα σωρό δικαιολογίες του τύπου, το καυσαέριο της Αθήνας προκαλεί περισσότερο κακό από το κάπνισμα, άμα δε γλεντήσουμε τη ζωή μας τι να τη κάνουμε, ή η δουλειά και το άγχος φταίνε.

Πώς όμως συνδέονται τα παραπάνω με τη κοσμοθεωρία μας;

Παρόλο που μπορεί να θεωρούμε τα παραπάνω ως απλές κακές συνήθειες δεν είναι.Η συμπεριφορά μας εξαρτάτε από τη κοσμοθεωρία μας που υποβόσκει μεταξύ υποσυνείδητου και συνειδητού.Οι συνήθειες αυτές μπορεί να πηγάζουν από πεποιθήσεις ανωτερότητας έναντι των άλλων, δηλαδή ότι είμαι καλύτερος άρα δεν θα συμβεί τίποτα σε μένα, ή είμαι για κάποιο λόγο ιδιαίτερος, κάτι σαν το υψηλό επίπεδο της ανθρωπότητας, λόγο φυλής, θρησκείας, κοινωνικής τάξης, εκπαίδευσης κ.α.. Ή από πιο βαθιές πεποιθήσεις όπως, πως αντιμετωπίζουμε γενικά τη ζωή, πως δημιουργήθηκε ο κόσμος, γιατί ζούμε, τι συμβαίνει όταν πεθάνουμε.Για παράδειγμα αν κάποιος πιστεύει, όπως οι αρχαίοι πρόγονοί μας, ότι όλα είναι γραμμένα και υπάρχει η μοίρα του καθενός που δεν αλλάζει, τότε δεν έχουν απολύτως καμιά σημασία οι προφυλάξεις που μπορεί να πάρει, στο κάτω κάτω ότι είναι γραφτό να γίνει, θα γίνει.Αν κάποιος πιστεύει ότι για κάποιο λόγο τον αγαπάει ο θεός περισσότερο από τους άλλους και για κάποιο λόγο θα τον φυλάσσει είτε με ένα άγγελο, είτε με ένα άγιο, είτε με κάποιο θαύμα, τότε ποιος ο λόγος να είναι προσεχτικός;Αν κάποιος άλλος πιστεύει ότι ζούμε χωρίς κάποιον ιδιαίτερο λόγο, απλά επειδή εξελιχθήκαμε, τότε η ευημερία και το να περνάμε καλά μπορεί να γίνει αυτοσκοπός και να οδηγήσει στην παράβλεψη των προειδοποιήσεων.

Ακόμη και το τι πιστεύουμε για τη ζωή μετά τον θάνατο μπορεί να προσδιορίσει κατά πολλή τη συμπεριφορά μας στη καθημερινότητα. Υπάρχει ζωή μετά το θάνατο; Υπάρχει κόλαση με βασανιστήρια; Υπάρχει παράδεισος; Σώζονται όλοι οι άνθρωποι; Σώζονται μόνο οι καλοί άνθρωποι; Σώζονται όλοι οι Έλληνες, όλοι οι Ορθόδοξοι; Υπάρχει μετενσάρκωση; Δεν υπάρχει τίποτα; Έχει σημασία η υστεροφημία μας;

Η κοσμοθεωρία μας φιλτράρει τα δεδομένα της πραγματικότητας, ή ακόμη περισσότερο τα “μεταφράζει” για να δημιουργήσει ένα συνεκτικό σύνολο πεποιθήσεων.

Σύμφωνα με την έρευνα για να μπορέσει κάποιος να αποδεχθεί ότι μια πεποίθησή του είναι λάθος οι αποδείξεις μόνες τους δεν είναι αρκετές. Θα πρέπει να υπάρξει κάποια άλλη πεποίθηση που θα αντικαταστήσει τη παλιά και θα διατηρήσει τη συνεκτικότητα της κοσμοθεωρίας μας. Αν δεν υπάρξει, τότε είναι πιθανότερο να προτιμήσουμε να πιστεύουμε στον “μύθο” μας παραβλέποντας τη πραγματικότητα γύρω μας.

Τι πρέπει να κάνουμε;

Ας αφήσουμε κατά μέρος τις παραταξιακές δογματικές απόψεις μας και ας αναρωτηθούμε αν αυτά που υποστηρίζουμε είναι πραγματικά. Ας προσπαθήσουμε να διαλύσουμε τους “μύθους” που μας παγιδεύουν. Ας ξοδέψουμε λίγο χρόνο να εξετάσουμε και μια δεύτερη άποψη χωρίς φανατισμό. Ίσως τελικά γίνουμε καλύτεροι, ίσως μάθουμε κάτι νέο, ίσως ζήσουμε… στη πραγματικότητα.

www.skepsou.gr, 15 Οκτωβρίου 2012.