Για όλες τις πληροφορίες που αφομοιώνουμε καθημερινά πληρώνουμε ένα τίμημα, γνωρίζουμε λιγότερα.

Μια από τις πιο αμήχανες δυσκολίες της εποχής μας είναι ότι οι περισσότεροι από εμάς έχουμε σχεδόν χάσει την ικανότητα συγκέντρωσης, να κάτσουμε σε ένα σημείο και να μην κάνουμε τίποτα άλλο από το να εστιάσουμε την προσοχή μας σε βασικές αλήθειες της ανθρώπινης ύπαρξής μας.

Η αιτία βρίσκεται εν μέρει στον τεχνολογικό εξοπλισμό μας. Χάρη στα gadget μας την τελευταία δεκαετία υπάρχει μια πρωτοφανής δυσκολία να συγκεντρώσουμε το μυαλό μας σταθερά σε κάτι. Το να κάτσουμε σε ένα σημείο και να σκεφτούμε χωρίς να ενδώσουμε στην αδυναμία μας να απλώσουμε το χέρι μας σε έναν υπολογιστή ή ένα κινητό, έχει γίνει σχεδόν αδύνατο.

Όμως οι ‘μηχανές’ δεν φταίνε για όλα. Υπάρχει κάτι πιο βαθύ που διακυβεύεται εδώ – το συναίσθημα.  Στη σύγχρονη κουλτούρα μας είμαστε ‘υποχρεωμένοι’ να συμβαδίζουμε με οτιδήποτε καινούριο.

Η μανία μας με τα τρέχοντα γεγονότα είναι αμείλικτη. Είμαστε φτιαγμένοι να αισθανόμαστε ότι σε οποιοδήποτε σημείο, κάπου στον πλανήτη, μπορεί να συμβεί κάτι και να ισοπεδώσει πράγματα που θεωρούσαμε δεδομένα. Κάτι που αν δεν καταφέρουμε να πληροφορηθούμε άμεσα, θα μπορούσε να μας αφήσει εντελώς ανίκανους να κατανοήσουμε τον εαυτό μας και τους συνανθρώπους μας.

Η ενημέρωση και τα δελτία ειδήσεων καταλαμβάνουν, στην κοσμική σφαίρα, σχεδόν την ίδια θέση με τις λειτουργίες για τους θρησκευόμενους. Ο όρθρος έχει μετουσιωθεί στο πρωινό δελτίο και ο εσπερινός στο βραδινό δελτίο.

Το κύρος των ειδήσεων βασίζεται στη σιωπηρή υπόθεση ότι η ζωή μας ισορροπεί πάντα στα πρόθυρα ενός κρίσιμου μετασχηματισμού χάρη στις δύο κινητήριες δυνάμεις της ιστορίας – την πολιτική και την τεχνολογία. Η γη πρέπει συνεπώς να είναι δικτυωμένη με καλώδια οπτικών ινών, οι αίθουσες αναμονής στα αεροδρόμια πρέπει να είναι γεμάτες με οθόνες τηλεόρασης και στις πλατείες πρέπει να μπορούμε να βλέπουμε τις τιμές των μετοχών.

Ας το συγκρίνουμε με το τι θεωρείται σημαντικό σε μια θρησκεία. Για τους πιστούς σπάνια υπάρχει η ανάγκη να αλλάξουν ιδέες ή να τις λάβουν σταδιακά μέσα από την ενημέρωση των δελτίων ειδήσεων. Οι μεγάλες σταθερές αλήθειες μπορεί να γραφτούν σε μια περγαμηνή ή να σκαλιστούν σε μια πέτρα και δεν χρειάζεται να ‘γλιστράνε’ στην οθόνη του smartphone.

Για 1,6 δις Βουδιστών, δεν υπήρξε ποτέ κάποια είδηση που να φέρει τα πάνω κάτω στον κόσμο όσον αφορά την πίστη τους από το 483 π.Χ. Για τους Χριστιανούς, τα κρίσιμα γεγονότα της ιστορίας έφτασαν στο τέλος τους την Κυριακή του Πάσχα, περίπου το 30 μ.Χ., ενώ για τους Εβραίους η γραμμή τραβήχτηκε λίγο μετά την καταστροφή του δεύτερου Ναού από τον Ρωμαίο στρατηγό Τίτο, το 70 μ.Χ.

Ακόμα και αν δεν συμφωνούμε με τις θρησκείες, μπορούμε να παραδεχτούμε ότι πληρώνουμε ένα τίμημα για την ασύδοτη ανάμειξή μας στην καινοτομία. Περιστασιακά αισθανόμαστε τη φύση της απώλειας στο τέλος της ημέρας, καθώς σβήνουμε την τηλεόραση.  Τότε μπορεί να συνειδητοποιήσουμε ότι στην προσπάθεια μας να παρακολουθήσουμε τη φιλόδοξη πορεία της ανθρωπότητας προς μια κατάσταση τεχνολογικής και πολιτικής τελειότητας, έχουμε θυσιάσει την ευκαιρία να θυμίσουμε στον εαυτό μας τις αιώνιες, πιο σιωπηρές αλήθειες που γνωρίζουμε θεωρητικά και έχουμε ξεχάσει να ζούμε πρακτικά.

Στον αντίποδα της προσπάθειάς μας να προλαβαίνουμε συνεχώς τις ειδήσεις, οι θρησκείες προτιμούν να μας θυμόμαστε γνωστές παλιές αξίες, σύμφωνα με αυστηρές προγραμματισμένες ρουτίνες. Για παράδειγμα το εορτολόγιο της εκκλησίας προτρέπει τους πιστούς να διαλογίζονται συγκεκριμένα γεγονότα από τα ευαγγέλια σε συγκεκριμένες ημερομηνίες του έτους.

Πρόσκαιρα συναισθήματα

Πόσο πραγματικά ελεύθερους μας επιτρέπει να είμαστε η σύγχρονη κοινωνία μας; Περιμένει ότι αυθόρμητα θα βρούμε το δρόμο μας για τις ιδέες που έχουν σημασία για εμάς και μας δίνει Σαββατοκύριακα για να αφιερωθούμε στην κατανάλωση και την αναψυχή. Εξυψώνει την ανακάλυψη. Μας παρουσιάζει μια αδιάλειπτη ροή καινοτομίας.

Για παράδειγμα, μας δελεάζει να πάμε στον κινηματογράφο για να δούμε την ταινία που κυκλοφόρησε πρόσφατα και καταλήγει να μας παρασύρει στο βυθό της ευαισθησίας, της λύπης και του ενθουσιασμού. Φεύγουμε από εκεί υποσχόμενοι στον εαυτό μας να αναθεωρήσουμε ολόκληρη τη ζωή μας με βάση τις αρχές που είδαμε στην οθόνη και να απαλλαχτούμε από την παρακμή και τη βιασύνη.

Παρόλα αυτά το επόμενο βράδυ, μετά από μια ημέρα συσκέψεων και προβλημάτων, η κινηματογραφική μας εμπειρία βρίσκεται στην αφάνειας. Όπως και κάθε άλλο που κάποτε μας είχε κάνει εντύπωση, αλλά σε σύντομο χρονικό διάστημα το απορρίψαμε – το μεγαλείο των ερειπίων της Εφέσου, η θέα από το όρος Σινά, το ρεσιτάλ ποίησης στο Εδιμβούργο, τα συναισθήματα που είχαμε αφού διαβάσαμε το θάνατο του Ivan Ilyich, του Τολστόι.

Τιμάμε τη δύναμη του πολιτισμού, αλλά σπάνια παραδεχόμαστε ότι με σκανδαλώδη ευκολία ξεχνάμε τα μνημεία του. Τρείς μήνες αφού ολοκληρώσουμε την ανάγνωση ενός αριστουργήματος, αγωνιζόμαστε να θυμηθούμε μια συγκεκριμένη σκηνή ή μια φράση.

Σοφία

Τα αγαπημένα μας βιβλία δεν μας προειδοποιούν για το πόσο ανεπαρκής είναι μια και μοναδική ανάγνωση τους. Δεν προσδιορίζουν συγκεκριμένες ημέρες του έτους όπου οφείλουμε να τα επανεξετάσουμε όπως κάνουν τα ιερά συγγράμματα.

Αναμφισβήτητα μπορούμε να βρούμε αρκετή σοφία στις ιστορίες του Τσέχωφ, όπως ακριβώς και στα Ευαγγέλια, αλλά τα βιβλία του Τσέχωφ δεν μας βάζουν σε ένα πρόγραμμα ώστε να θυμόμαστε να επανεξετάζουμε τις ιδέες που διαβάσαμε κάποια στιγμή.

Είμαστε απρόθυμοι να παραδεχτούμε ότι απλώς κατακλυζόμαστε από πληροφορίες και ότι έχουμε χάσει την ικανότητα να τις κατανοούμε. Για παράδειγμα, ένας μέτρια επιμελής φοιτητής ανθρωπιστικών επιστημών στις αρχές του 21ου αιώνα θα μπορούσε να έχει διαβάσει τουλάχιστον 800 βιβλία πριν την αποφοίτηση.

Συγκριτικά, μια πλούσια Βρετανική οικογένεια το 1250, θα θεωρούνταν προνομιούχα αν είχε τρία βιβλία στην κατοχή της. Αυτά θα ήταν η Αγία Γραφή, μια συλλογή προσευχών και βιογραφίες αγίων, βιβλία που κόστιζαν όσο μια εξοχική κατοικία.

Εξύψωση της εμβάθυνσης

Στην εποχή μας έχουμε κατακλυσθεί από βιβλία, αλλά δεν είναι η περισσότερη ανάγνωση που έχει σημασία, αλλά η εμβάθυνση και η ανανέωση της κατανόησής μας μερικών τόμων που μας έχουν βοηθήσει να αναπτύξουμε τη νοημοσύνη και την ευαισθησία μας προς το καλύτερο.

Αισθανόμαστε ενοχές για όλα όσα δεν έχουμε ακόμα διαβάσει, αλλά παραβλέπουμε πόσο προνομιούχοι είμαστε συγκριτικά με τον Αυγουστίνο ή τον Δάντη, με αποτέλεσμα να αγνοούμε το γεγονός ότι το πρόβλημα βρίσκεται στον τρόπο αφομοίωσης παρά στην ποσότητα που διαβάζουμε.

Συχνά καλούμαστε να γιορτάσουμε όχι μόνο το γεγονός ότι υπάρχει μια τέτοια πληθώρα βιβλίων γύρω μας, αλλά και ότι δεν κοστίζουν πολύ. Ωστόσο, καμία από αυτές τις συνθήκες δεν θα πρέπει απαραιτήτως να θεωρείται ως ξεκάθαρο πλεονέκτημα. Σκεφτείτε την ιδιαίτερα δαπανηρή και επίπονη δεξιοτεχνία που χρειάστηκε για να γραφτεί η Βίβλος του Γουτεμβέργιου, ένα προϊόν μιας κοινωνίας που επιθυμούσε να εξυψώσει μεμονωμένα βιβλία σε αντικείμενα εξαιρετικής ομορφιάς ώστε να τονίσει την πνευματική και ηθική τους σημασία.

Θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να ανταλλάξουμε μερικά από τα ταχέως αποσυντιθέμενα βιβλία μας με τόμους που θα διακηρύττουν, παρόλο το βάρος των υλικών τους, τη χάρη της τυπογραφίας τους και την ομορφιά των εικόνων τους, την επιθυμία μας για το περιεχόμενό τους να λάβει μια μόνιμη θέση στην καρδιά μας.

Η ανάγκη για δίαιτα, κάτι ευρέως αποδεκτό όσων αφορά τη διατροφή, θα πρέπει να εφαρμοστεί και στη σχέση μας με τη γνώση, τους ανθρώπους και τις ιδέες. Ο νους μας, όπως και το σώμα μας απαιτεί περιόδους νηστείας.

www.skepsou.gr, 31 Αυγούστου 2012. Πηγή www.bbc.co.uk