Οι Έλληνες αγαπούμε την ελευθερία. Οι αρχαίοι πρώτοι δίδαξαν την δημοκρατία που στηρίζεται στα δικαιώματα του πολίτη, και οι σύγχρονοι έδωσαν τη ζωή τους κατ’ επανάληψη γι’ αυτήν. Ο εθνικός μας ύμνος γράφτηκε προς τιμή της. Και σήμερα τη θεωρούμε δεδομένο δικαίωμα. Συμβαίνει όμως το εξής παράδοξο. Ενώ στην πολιτική την ελευθερία την απαιτούμε, στην παιδεία την καταπατούμε.

Τι εννοώ; Στην Ελλάδα το κράτος είναι η απόλυτη αρχή που αποφασίζει για οτιδήποτε σχετικό με την παιδεία. Το κράτος αποφασίζει πότε θα πάει ένα παιδί στο σχολείο, σε ποιο σχολείο θα πάει, τι βιβλία θα διαβάσει, ποιους δασκάλους θα έχει, τι μαθήματα θα κάνει, τι ύλη θα διδάσκεται. Όταν το παιδί τελειώσει το δημοτικό, θα συνεχίσει σε γυμνάσιο και λύκειο σε παρόμοιο μοτίβο. Τελειώνοντας εκεί, το κράτος θα αποφασίσει αν θα πάει στο πανεπιστήμιο, σε ποια σχολή θα μπει, τι βιβλία θα διαβάσει, κλπ κλπ (για να μην επαναλαμβανόμαστε) και πως θα ασκήσει το επάγγελμα του όταν τελειώσει.

Ο απολυταρχισμός του κράτους δεν αφορά μόνο τον μαθητή αλλά και τα σχολεία και το διδακτικό προσωπικό. Τα σχολεία λειτουργούν με συγκεντρωτικό τρόπο με ελάχιστα περιθώρια ιδίας πρωτοβουλίας. Όσο για το προσωπικό για να εργαστεί κάποιος πρέπει να μπει στη λίστα αναμονής. Όταν διοριστεί (προσοχή στην ορολογία, δεν προσλαμβάνεται, διορίζεται) το πιθανότερο είναι ότι θα μείνει εκεί μέχρι τη σύνταξη με ελάχιστες προοπτικές προαγωγής, με μηδενικά κίνητρα να αποδώσει, αλλά και με σχεδόν μηδενικές πιθανότητες να απολυθεί.

Το πρακτικό αποτέλεσμα είναι ότι το διδακτικό προσωπικό δεν έχει εξωτερικά κίνητρα να αποδώσει και η ποιότητα παιδείας εξαρτάται από το επίπεδο φιλοτιμίας του καθενός. Αφού ούτε προαγωγή ούτε απόλυση διαφαίνεται το διδακτικό προσωπικό αρκείται στο να διατηρεί τα κεκτημένα, και να απεργεί συστηματικά όποτε αισθάνεται ότι αυτά απειλούνται. Όσο για τους μαθητές/φοιτητές, βλέπουν το σχολείο ως προέκταση του κράτους-κατεστημένου και το μεταχειρίζονται ανάλογα – γκραφίτι, καταλήψεις, βανδαλισμοί.

Πέρα όμως από τις πρακτικές αδυναμίες της δημόσιας εκπαίδευσης, τίθεται θέμα ηθικής αρχής και ελευθερίας του πολίτη. Ποτέ κανένας υπουργός, διευθυντής σχολείου, ή ακόμη και δάσκαλος δεν ρώτησε εμένα σαν γονέα τι θα ήθελα ΕΓΩ να διδαχθεί το παιδί μου. Ως μεγάλος αδελφός το κράτος θεωρεί ότι αυτό πρέπει να παίρνει τέτοιες αποφάσεις και ο γονέας, ο ελεύθερος πολίτης, να τις ακολουθεί σαν πρόβατο. Δύο απλά παραδείγματα.

Παράδειγμα πρώτο. Το υπουργείο αλλάζει συνεχώς τα σχολικά βιβλία για να αντικατοπτρίζουν μια ιδεολογία με την οποία τάσσεται ο εκάστοτε υπουργός. Από τη στιγμή που υπάρχει πλουραλισμός στην κοινωνία, τα βιβλία ποτέ δεν θα μπορούν να αντικατοπτρίζουν τις απόψεις όλων των πολιτών, αυτό θα επιτευχθεί μόνο όταν υπάρχει επιλογή του διδακτικού βιβλίου.

Παράδειγμα δεύτερο. Το κράτος λέει ότι αν δεν πετύχει ένας νέος στις πανελλαδικές εξετάσεις δεν έχει πρόσβαση στην ανώτατη εκπαίδευση. Με ποιό δικαίωμα στερεί προοπτικές από τον πολίτη; Πολλοί νέοι που απέτυχαν στις πανελλαδικές και πήγαν για σπουδές στο εξωτερικό διαπρέπουν ως επιστήμονες και ακαδημαϊκοί. Πολλοί νέοι που πέρασαν στις πανελλαδικές έχουν αποτύχει μετέπειτα. Συχνά η χελώνα νικά τον λαγό. Οι πανελλαδικές μετρούν την απόδοση κάποιου σε μια δεδομένη στιγμή και η αποτυχία σε αυτές δεν σημαίνει έλλειψη ικανότητας για ανώτατες σπουδές. Το σύστημα όμως είναι δομημένο έτσι ώστε αυτός που αποτυγχάνει εκεί μένει εκτός πανεπιστημιακής εκπαίδευσης.

Υπάρχουν πολλαπλές φιλοσοφίες και προσεγγίσεις στην εκπαίδευση, Πραγματική ελευθερία σημαίνει ότι εγώ ως πολίτης και ως γονέας θα πρέπει να έχω το δικαίωμα να επιλέξω ένα εκπαιδευτικό μοντέλο που να αρμόζει στη δική μου φιλοσοφία ζωής. Πραγματική ελευθερία σημαίνει επίσης ο κάθε πολίτης να έχει πρόσβαση σε όλα τα επίπεδα εκπαίδευσης οποτεδήποτε, αρκεί να δείξει έμπρακτα ότι μπορεί.

Το παρόν κρατικό σύστημα δεν ανταποκρίνεται σε αυτές τις απαιτήσεις. Είναι μονολιθικό. Εκφράζει τις απόψεις των λίγων που το διοικούν και δεν επιτρέπει διαφορετικές προσεγγίσεις. Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα αποτελεί εκπαιδευτικό αυταρχισμό. Και ως ελεύθερος πολίτης, δεν μπορώ να ανεχθώ αυτή την καταπάτηση της ελευθερίας μου. Δεν μπορώ να ανεχθώ ότι όλοι οι μαθητές/φοιτητές πρέπει να βγαίνουν από το ίδιο καλούπι.

Τι μπορεί να γίνει;

Δύο πράγματα μπορούν να αλλάξουν. Πρώτο, το κράτος πρέπει να απελευθερώσει την εκπαίδευση δίνοντας πλήρη ελευθερία δημιουργίας ιδιωτικών σχολείων σε όλα τα επίπεδα. Αυτό θα κάνει την εκπαίδευση πιο ανταγωνιστική και θα δώσει δυνατότητα έκφρασης σε διαφορετικές μορφωτικές φιλοσοφίες και μοντέλα.

Δεύτερο, το κράτος θα πρέπει να χρηματοδοτήσει την ιδιωτική εκπαίδευση. Σε μια πλουραλιστική κοινωνία είναι αδιανόητο οι πολίτες να χρηματοδοτούν ένα εκπαιδευτικό μοντέλο με τους φόρους τους, το κρατικό, και όχι άλλο. Ελεύθερη κοινωνία σημαίνει ότι κάθε άποψη τυγχάνει ίδιου σεβασμού, άρα και υποστήριξης.

Η πλήρης απελευθέρωση της εκπαίδευσης έχει πρακτικές διαστάσεις και ωφέλειες. Αλλά πάνω από όλα είναι θέμα αρχής. Είναι θέμα ελευθερίας του πολίτη. Ελευθερία του να οικοδομήσει τη ζωή του με βάση τις δικές του αρχές, όχι τις αρχές του υπουργού. Οτιδήποτε λιγότερο είναι αυταρχισμός.

www.skepsou.gr, 23 Απριλίου 2012. Άρθρο αναγνώστη.