Όταν ένας Έλληνας ταξιδεύει στην Ελλάδα, το ταξίδι του έτσι μοιραία μετατρέπεται σ’ επίπονη αναζήτηση του χρέους. Πώς να γίνουμε κι εμεί άξιοι των προγόνων, πώς να τη συνεχίσουμε χωρίς να την ντροπιάσουμε την παράδοση της ράτσας μας; Μια αυστηρή ασίγαστη ευθύνη βαραίνει τους ώμους σου, βαραίνει τους ώμους όλων των ζωντανών Ελλήνων.

(Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 174-175).

Το χρέος έχει δύο όψεις, α) την οικονομική και υλική όψη αλλά και β) την συνειδησιακή και άυλη όψη. Η οικονομική όψη έχει τιμή, ζυγίζεται, πληρώνεται, καταγράφεται και διαγράφεται. Η συνειδησιακή και άυλη έχει μνήμη και ιστορία, την αφουγκράζεσαι και ελπίζεις, βλέπεις πίσω σου για να πάρεις κουράγιο, χαράσσεται σε συναισθήματα, είναι συνδεδεμένη με ευθύνη και ηθική.

Το χρέος είναι αυτό που χρωστάμε στην Ευρώπη αλλά είναι και αυτό που χρωστάμε σε ιδανικά και πνευματικές αξίες. Χρέος είναι να υπολογίζεσαι την ευθύνη, την υστέρησης ιδανικών, την αγωνία της μη συνέχισης για αυτά που πολέμησαν για σένα. Το χρέος που χρωστάμε στους εαυτούς μας είναι το άυλο και συνειδησιακό. Αυτό το χρέος δυστυχώς είναι μεγαλύτερο από το οικονομικό.

Ο Καζαντζάκης εφήμερος όσο ποτέ μπορεί και συλλαμβάνει το ανώτερο νόημα της σημασίας του χρέους. Υποχρέωση είναι να νοιώσει κανείς το βάρος της ιστορίας. Να συνειδητοποιεί ότι η πνευματική διάσταση των πραγμάτων είναι αλληλένδετα συνδεδεμένη με την ευημερία ή την καταστροφή της υλικής διάστασης. Να συνειδητοποιεί πως η κοινωνική ευημερία είναι άμεσα συνυφασμένη με την κοινωνική συνείδηση και που αυτόματα εξαρτάται από την ατομική καλλιέργεια. Αυτό είναι το άτομο που μπορεί και διαλέγει τα δικά του ‘βάρη’ αξιών.

Η χώρα είναι μπλεγμένη γιατί έχει κρίση ταυτότητας και όχι κρίση χρέους. Τα διλλήματα για το αν θα πρέπει να ανήκουμε ή να αποχωριστούμε την Ευρώπη παραμένει ψευτοδίλημμα. Η Ελλάδα δεν μπορεί να ανήκει κάπου αν πρώτα δεν ανήκει στον εαυτό της. Η έλλειψη εθνικής ταυτότητας και συνεχής οικονομικής εξάρτησης έχουν παραχωρήσει κάθε κυριαρχικό δικαίωμα σε τρίτους. Έτσι η συλλογική συνείδηση του λαού συνεχίζει να παραμένει παρωδία εξωτερικών πιέσεων. Με αυτό το χρέος κανένας στην κοινωνία μας δεν έχει εκφράσει λόγο ούτε έχει πάρει θέση.

Η εθνική ταυτότητα δεν είναι συνυφασμένη με την οικονομική ευημερία παρόλο που οι Ευρωπαίοι ηγέτες προσπαθούν να μας αναγκάσουν να πιστεύουμε ότι τα δύο είναι συνυφασμένα. Το θέμα είναι πως η έλλειψη κοινωνικής ταυτότητας κάνει την χώρα μας απόλυτα επιρρεπή σε άλλες δυνάμεις. Όταν κοινωνικές εξεγέρσεις δημιουργούν φόβους για μεγαλύτερες αρνητικές αντιδράσεις τότε όλοι μιλάνε για εκλογές. Αλλά η πρόταση για εκλογές είναι αδιέξοδο. Ο λαός δεν μπορεί να βρει την ταυτότητα του μέσα από τα πολιτικά κόμματα γιατί τα κόμματα τα ίδια υστερούν κάθε ίχνους δυνατότητας για δραστική και πραγματική αλλαγή. Η έλλειψη κοινωνικής ταυτότητας είναι η μεγάλη κρίση και αφορά όλα τα κοινωνικά στρώματα όπου και αν ανήκουν. Αυτό σημαίνει πως η πίστη στο ότι οι εκλογές θα φέρουν μια νέα κατεύθυνση, λύση, και πιθανά ευημερία στα σημερινά προβλήματα, είναι προβληματική. Ότι έλαβε χώρα μετά τις εκλογές τα προηγούμενα χρόνια θα λάβει και τώρα.

Ίσως το μεγαλύτερο πλήγμα είναι η συνεχή κραυγή αγωνίας από τους πολίτες. Αυτό είναι που δημιουργεί απόγνωση και μια ψυχολογική παράλυση. Όταν οι δήθεν αγωνίες σταματήσουν να είναι συνδεδεμένες με τα προσωρινά τότε ίσως να υπάρξει πραγματική πρόοδος.

Αλλά ο Καζαντζάκης παραμένει τραγικός στο ερώτημα του όπως είδατε. Πώς να συνεχίσουμε τη παράδοση χωρίς να την ντροπιάσουμε ρωτάει απελπισμένα. Τι είναι αυτό που βαραίνει τους ώμους μας περισσότερο; Η απάντηση βρίσκεται στην ίδια την πρόταση. Το βάρος το νοιώθουν οι ‘ζωντανοί’ Έλληνες. Η τάξη στην χώρα θα δημιουργηθεί μόνο, και όταν μόνο γεφυρώσουμε το χάσμα μεταξύ της αναζήτησης των ιδανικών και τις υλοποίησης τους στο καθημερινό γίγνεσθαι με κάθε δυνατή προσπάθεια. Αυτό είναι το πραγματικό χρέος μας.

www.skepsou.gr, 7 Νοεμβρίου 2011. Του καθηγητή πανεπιστημίου Δρ. Στέφανου Αβακιάν.