“Αληθινά τραγική ‘ναι η θέση της Ελλάδας βαριά πολύ η ευθύνη του σημερινού Έλληνα· απιθώνει στους ώμου μας επικίνδυνο, δυσκολεκτέλεστο χρέος καινούργιες δυνάμεις ανεβαίνουν από την Ανατολή, καινούργιες από τη Δύση, κι η Ελλάδα, ανάμεσα πάντα στις δυο συγκρουόμενες ορμές, γίνεται πάλι στρόβιλος.” (Καζαντζάκης, 2003. Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 175)

Το ελληνικό πολίτικο σύστημα της χώρας μας είναι σαν ένα καζάνι που βράζει. Δεν ξέρουμε για το αν θα ξεχειλίσει και σε τι μορφή.

Πολλά ακούγονται για τον αναβρασμό των πολλών ανθρώπων που υποφέρουν με τα καινούργια πολιτικά μέτρα της κυβέρνησης. Οι αυξανόμενοι φόροι δυσκολεύουν το βαθμό ποιότητας ζωής των εργαζομένων και των συνταξιούχων που στηρίζονται σε ένα βασικό μισθό. Άτομα με μεγαλύτερες οικογένειες υποφέρουν και η κατακραυγή των γονιών που δυσκολεύονται να προσφέρουν τα απαραίτητα για τα παιδιά τους, μεγαλώνει.

Οι απαιτήσεις στην καθημερινή μας κοινωνία είναι πολλές και ποικίλες. Η μόρφωση των παιδιών θεωρείται απαραίτητη προϋπόθεση ώστε να αναπτύξουν εφόδια που θα τους κάνουν ποιο ανταγωνιστικούς στην ζωή τους. Η κοινωνία μας υποφέρει στο σύνολο της από πράξεις πολιτικών που διαχειρίστηκαν την εξουσία που ο απλός λαός τους είχε εμπιστευτεί. Στην ουσία οι πολιτικοί καταχράστηκαν την δύναμη και την επιρροή τους. Όχι μόνο βάζοντας σε πρώτη θέση το προσωπικό τους συμφέρον, αλλά και εκμεταλλευόμενοι καταστάσεις βυθισμένοι σε ένα φαύλο κύκλο διαφθοράς που φαίνεται πως είχε αρχή αλλά όχι και τελειωμό.

Ο στόχος του άρθρου είναι να ασχοληθεί πολύ περιληπτικά με το μεγάλο θέμα της φύσης της διαφθοράς και τα αποτελέσματα της από τα οποία δεν μπορούμε εύκολα να ξεφύγουμε. Συγκεκριμένα, η κατάσταση στην χώρα μας δεν είναι απλά αποτέλεσμα από αδικαιολογήτων λαθών που έκαναν οι πολιτικοί στο παρελθόν. Είναι αποτέλεσμα μιας κουλτούρας διαφθοράς στην οποία κανένας δεν μπορούσε να ελέγξει τα αποτελέσματα της, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις να ξέρει πως θα βγει από αυτή. Ο λόγος;

Πρώτον γιατί η εξάρτηση που δημιουργείτε από προσωρινά προνόμια που συνήθως οι λίγοι έχουν την ευκαιρία να απολαύσουν λόγω της εξάσκησης της ‘κρυφής’ γνώσης μέσα από μυστικές συμφωνίες. Διαβάζουμε για παράδειγμα την τόσο πρόσφατη υπόθεση του κ. Τάσου Μαντέλη ‘στον οποίο κατατέθηκαν από άγνωστο πρόσωπο δύο εμβάσματα ύψους 200.000 και 250.000 μάρκων το 1998 και το 2000’ (Ελευθεροτυπία, www.enet.gr). Συμφωνίες μυστικές και παραπλανητικές βγαίνουν στην επιφάνεια με άτομα που χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα και Ελβετικές τράπεζες συμφωνίες που έρχονται στην δημοσιότητα 10 ολόκληρα χρόνια μετά. Πράξεις του παρελθόντος κυνηγούν τον ίδιο και το ευρύτερο πολιτικό σύστημα που αδρανούσε τα τελευταία χρόνια.

Ο ευρέως γνωστός φιλόσοφος Foucault (2001) αφιέρωσε ένα μεγάλο κομμάτι του έργου του επάνω σε αυτό ακριβώς το σημείο, δηλαδή στην σχέση μεταξύ της δύναμης με την γνώση και τη χρήση της ρητορείας. Συγκεκριμένα σε εφαρμογές οργάνωσης που βρίσκονται διαπληκτισμένες και διαπλεκόμενες με ένα είδος πλαστής πραγματικότητας που βασίζεται σε αλήθειες. Αλήθειες που συντηρούνται μέσα από την ρητορείες που σκοπό έχουν να παρουσιάσουν μια εικόνα που δεν φανερώνει τα συγκεκριμένα συμφέροντα που αντιπροσωπεύουν τα άτομα που τα υπηρετούν. Αυτό είναι θέμα τεράστιο που σίγουρα δεν μπορούμε να καλύψουμε σε ένα τέτοιο άρθρο αλλά το οποίο απαιτεί την ουσιαστική μας αφοσίωση αν θέλουμε να καταλάβουμε για το πώς λειτουργεί το σύστημα μας και πώς να το αντιμετωπίσουμε.

Η δεύτερη και ποιο σημαντική αιτία της σημερινής διαφθοράς είναι πως ο συνεχής φαύλος κύκλος της είναι αποτέλεσμα μιας ακόμα μεγαλύτερης αδράνειας για αγαθά και αξίες που δεν συγκρούονταν με την κουλτούρα της διαφθοράς που έχει ήδη δημιουργηθεί. Συγκεκριμένα, η κουλτούρα είναι βαθειά συνυφασμένη με τρόπους συμπεριφοράς στην οποία η απλά ‘νοητική’ ή πληροφοριακή αναγνώριση για αλλαγή δεν είναι σε καμία περίπτωση αρκετή για να αλλάξει την συμπεριφορά σε επίπεδο πράξης. Ίσως το ποιο σημαντικό πλήγμα για την χώρα μας, και που κανένας δεν αναφέρεται ξεκάθαρα τουλάχιστον, ιδιαίτερα από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης, δεν είναι τόσο για το που έφτασε η χώρα μας. Είναι μάλλον, το πως η συλλογική ανάπτυξη της πορείας μας σαν λαός δεν έχει εξελιχθεί ως πολιτισμός που παλεύει για αξίες και ιδανικά στο οποίο το καλό και το αγαθό δεν αντιμετωπίζονται ως ψεύτικες και ανθρώπινα πλαστές έννοιες. Αυτό σημαίνει πως τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει προς το καλύτερο χωρίς πρώτα να υπάρχει η αναγνώριση, η επιθυμία, η αναζήτηση για ιδανικά και αξίες που βρίσκονται ποιο ψηλά από την διαφθορά.

Αυτός ο ισχυρισμός δεν υποθέτει πως οι χώρες στην Ευρώπη και γενικότερα ανά τον κόσμο, δεν βρίσκονται στην διαφορά, το αντίθετο μάλιστα. Το θέμα όμως είναι ότι η πραγματική πορεία ανάπτυξης ενός λαού βασίζεται στον βαθμό στον οποίο η κοινωνία οργανωμένα (ως σύνολο), αλλά και οι πολίτες της ξεχωριστά, προσπαθούν να αποκτήσουν κάποια συλλογική συνείδηση για το τι είναι το καλό, το ιδανικό, και το αγαθό στις καθημερινές επιλογές που κάνουν.

Το δεύτερο μεγάλος σκέλος της πολιτικής πλεκτάνης που στήθηκε τα τελευταία χρόνια αφορά τις καλά κουκουλωμένες συμφωνίες και λαδώματα που δεν θα πάρουν μεγάλη έκταση και διαστάσεις γιατί βρίσκονταν σε καλό έλεγχο από τους αρχιτέκτονες που τα δημιούργησαν. Πολλά υπολογίζονται για το πώς ο ποιο δυνατός πιστεύει πως μπορεί να κάνει κατάχρηση της εξουσίας που ελέγχει. Η ψευδαίσθηση είναι πως η δήθεν γνώση των καταστάσεων βασίζεται σε ‘μικρό-εγκεφαλικούς’ υπολογισμούς που αγνοούν την μικρότητα των ίδιων των ανθρώπων που τις παίρνουν. Αυτό σημαίνει πως η άσκηση της δύναμης δεν αφορά απλά το πώς παίρνονται αποφάσεις σε επίπεδο επικοινωνιολογίας με τους πολίτες (από την τηλεόραση και την εφημερίδα) μέσα από τα οποία η χρήση του λόγου και η ρητορική κυριολεκτικά οργιάζουν. Αντίθετα, η δύναμη έχει μία συνάμα βαθειά υπαρξιακή υπόσταση του ατόμου που είναι συνυφασμένη με συγκεκριμένες αξίες που ο άνθρωπος πιστεύει και προσπαθεί να αποκτήσει αλλά και που μπορεί να αγνοεί. Αυτές οι αξίες είναι υπεύθυνες για το πώς διαμορφώνουν πραγματικά το περιβάλλον και αυτό είναι γιατί έχουν κοινωνική υπόσταση. Δηλαδή αφορούν τον όλο ρυθμό της ζωής και το καθημερινό φάσμα των αποφάσεων μας. Αυτά είναι τα γεγονότα που ουσιαστικά πλάθουν το γίγνεσθαι και την πραγματικότητα στην οποία ζούμε και όχι η ρητορεία και οι ισχυρισμοί για διαφάνεια.

Ο παραπάνω συλλογισμός μας φέρνει στο θέμα της αβεβαιότητας για το μέλλον. Περισσότερο, για το πόσο αυτή η εναντίωση των πολιτών της Ελλάδας για το σημερινό σύστημα είναι απλά λόγια που αντιδρούν σε ένα σύστημα που οι ίδιοι υποστήριξαν. Η κρίση της χώρας μας δεν είναι σίγουρα μόνο οικονομική αλλά και θεσμική. Όμως αν και οι περισσότεροι από μας μπορεί να συμφωνούμε με τον παραπάνω ισχυρισμό η ερώτηση είναι τι πραγματικά αυτό σημαίνει για εμάς; Γιατί δηλαδή η εξέλιξη αυτής της διαφθοράς για όλα τα προηγούμενα χρόνια, να αλλάξει τώρα ή να διορθωθεί με ρητορείες και λόγια; Που βρίσκεται η συλλογική συνείδηση που είναι συνυφασμένη με συμπεριφορές στην πράξη;

Το σημαντικό σημείο είναι πως μπορεί να ζούμε μια βαθειά πολιτική και οικονομική κρίση που δεν έχει ν α κάνει με πολιτικούς αλλά με όλους εμάς τους ίδιους εμάς που ζούμε σε αυτήν. Δηλαδή αν ο ιδιώτης δεν φτάσει στο σημείο της πραγματικής αναζήτησης της ηθικής ‘αλήθειας’ για τον εαυτό του, τότε άδικα χάνουμε τον χρόνο μας ψάχνοντας ψύλλους στα άχυρα. Οι μεταρρυθμίσεις που τα μεγάλα πολιτικά κόμματα ανακοινώνουν ότι θέλουν να κάνουν δεν θα μπορέσουν να φέρουν πραγματικά αποτελέσματα αν δεν συνοδεύονται με μια ποιο βαθειά πνευματική καλλιέργεια του εαυτού. Αυτή η καλλιέργεια δεν συντάσσεται με ρητορείες που στόχο έχουν να κερδίσουν ψήφους και εντυπώσεις, αλλά μέσα από μια βαθειά προσωπική αναζήτηση που ξεκινά από τους πολίτες προσωπικά. Ξέρουμε από την θεωρία της εξελικτικής ψυχολογίας για παράδειγμα, ότι η ανάπτυξη είναι αποτέλεσμα διαφόρων παραγόντων που επιδρούν συνολικά στην συμπεριφορά του ανθρώπου (Αρτζυλ, 1981). Επίσης οι δυναμικές της ανάπτυξης είναι βαθειά συντεταγμένες με διαχρονικές συμπεριφορές και αξίες που δεν αλλάζουν ούτε εύκολα ούτε γρήγορα. Αυτό σημαίνει πως η αλλαγή συμπεριφοράς απαιτεί πολλές και μακροχρόνιες διεργασίες που συνολικά και ατομικά δεν επιταχύνονται με ιδεολογικούς στοχασμούς. Επιτυγχάνονται μέσα από συγκεκριμένες επιλογές που ακολουθούν ένα σύστημα αξιών. Αυτό σημαίνει πως οι αλλαγές για το καλύτερο στην χώρα μας δεν πρόκειται να αλλάξει μέσα από αλλαγές νόμων η συνταγματολογικές διατάξεις.

Η εμπιστοσύνη στα διάφορα πολιτικά κόμματα τα τελευταία 20 χρόνια απέδειξε πως η ελπίδα του λαού για αλλαγή μέσα από μια κυβέρνηση δεν είναι η λύση στα καθημερινά της προβλήματα. Ο λαός μπορεί να είναι απογοητευμένος από τους πολιτικούς αλλά τι πραγματικά σημαίνει αυτό; Το ποιο δύσκολο είναι να αλλάξουμε εμείς. Ο τρόπος δεν βρίσκεται στην ρητορεία και τα λόγια αλλά στην συνείδηση του καθημερινού πολίτη που ζει μέσα από τις φευγαλέες αποφάσεις που παίρνει. Ακόμα και αν το κακό είναι βαθειά ριζωμένο μέσα μας και δεν μπορούμε να το εξοντώσουμε, οφείλουμε να κάνουμε θυσίες για το καλό και την αλήθεια την οποία βλέπουμε και μπορούμε να ακολουθήσουμε μέσα από τις διαπροσωπικές μας σχέσεις με τους συνανθρώπους μας.

www.skepsou.gr, 1 Ιουνίου 2010.

Βιβλιογραφία
Αρτζυλ, Μ. (1981) Ψυχολογία της Συμπεριφοράς. Αθήνα Θυμάρι
Ελευθεροτυπία, Πρόσβαση σε άρθρο στις 28 Μαΐου 2010 μέσω της ιστοσελίδας www.enet.gr
Foucault, M. (2001) Fearless speech New York: Semiotext
Καζαντζακης, Ν. (2003) Αναφορά στον Γκρέκο. Αθήνα: Εκδόσεις Καζαντζάκη