Κατά την διάρκεια των τελευταίων γεγονότων σχετικά με την οικονομία και την κρίση στην χώρα μας, η Γερμανία παρουσιάζεται από πολλούς ως ο απο-μηχανής θεός που συμφώνησε να μας σώσει από τα δεινά μας.  Σκέψου, ποια χώρα κερδίζει από το παρόν οικονομικό καθεστώς στην ευρωζώνη;

Οι οικονομικές κρίσεις της Ελλάδας και άλλων χωρών της ευρωπαϊκής ένωσης έχουν αυξήσει την δύναμη της Γερμανίας Το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα αλλάζει με έναν πρωτοφανή τρόπο. Τρεις μεγάλες δυνάμεις, η Γερμανία, το Ιράν και η Κίνα, δέχονται προκλήσεις που τις κάνουν να αλλάξουν το τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούν με τους γείτονές τους αλλά και τον κόσμο γενικότερα. Ακολουθεί μια λεπτομερής αναφορά στο πως έχει αλλάξει η Γερμανία βασισμένη σε έκθεση του STRATFOR (ένας οργανισμός που εξετάζει την παγκόσμια πολιτική και οικονομία σε σχέση με την γεωπολιτική θέση κάθε κράτους).

Η Γερμανία στην Ευρώπη

Η σύγχρονη Ευρωπαϊκή ιστορία αποτελείτε από τις προσπάθειες των άλλων ευρωπαϊκών χωρών να συγκρατήσουν την Γερμανία, ειδικότερα μετά την Γερμανική ένωση το 1871. Το πρόβλημα κατά βάση ήταν πάντοτε γεωπολιτικό. Η Γερμανία καλύπτει το βόρειο τμήμα της Ευρώπης, έχοντας στα δυτικά της την Γαλλία και στα ανατολικά της την Ρωσία. Αν οι δυο τους επιτείθονταν στην Γερμανία συγχρόνως τότε αυτή θα κατέρρεε. Η στρατηγική της Γερμανίας το 1871, 1914, και το 1939 ήταν να επιτεθεί προληπτικά στην Γαλλία για να αποτρέψει την ύπαρξη ενός πολέμου και από τις δύο πλευρές.

Παρόλο που η στρατηγική της Γερμανίας προκάλεσε καχυποψία στους γειτόνους της, τους ανάγκασε επίσης να καταλάβουν τις ανάγκες της. Ως αποτέλεσμα η Ευρωπαϊκή στρατηγική μετά τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο επικεντρώθηκε στην αναδόμηση της ισορροπίας δυνάμεων της περιοχής έτσι ώστε η Γερμανία να μην αντιμετωπίσει παρόμοιο πρόβλημα στο μέλλον και επομένως να μην ξαναγίνει πολεμική δύναμη. Η αμυντική πολιτική της Γερμανίας πέρασε στον έλεγχο του ΝΑΤΟ και η οικονομική πολιτική της τέθηκε υπό την “εποπτεία” της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης (ο πρόγονος της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το ΝΑΤΟ κατάφερε να λύσει το βραχυπρόθεσμο πρόβλημα της Γερμανίας ενώ η Ευρωπαϊκή Ένωση φαινόταν ότι έλυνε το μακροπρόθεσμο πρόβλημά της. Για τους Ευρωπαίους, συμπεριλαμβανομένου και τους Γερμανούς, αυτή η συμφωνία αντιπροσώπευε ότι το καλύτερο. Οι Ευρωπαίοι κατάφεραν να αξιοποιήσουν το Γερμανικό κεφάλαιο και τον οικονομικό της δυναμισμό συγχωνεύοντας την Γερμανική οικονομία μέσα σε μια μεγαλύτερη οικονομική οντότητα, ενώ παράλληλα πρόσφερε στους Γερμανούς οτιδήποτε χρειάζονταν μέσω της οικονομίας τους αποτρέποντας τους από το να τα διεκδικήσουν με πολεμικά μέσα. Κατ’ επέκταση έκαναν οτιδήποτε ήταν δυνατόν για να βεβαιωθούν ότι οι Γερμανοί δεν θα είχαν κανέναν λόγο, αλλά ούτε και την δύναμη, να δράσουν ανεξάρτητα.

Το όλο σύστημα λειτούργησε πολύ καλά ιδιαίτερα μετά το τέλος τους ψυχρού πολέμου. Οι αμυντικοί κίνδυνοι και το συνδεόμενο κόστος τους μειώθηκε. Φυσικά υπήρχαν κάποια ζητήματα κυριαρχίας αλλά όσο το χρήμα έρεε μπορούσαν εύκολα να αντιμετωπιστούν ή να μετατεθούν για το μέλλον. Η πιο χαρακτηριστική εξέλιξη με βάση αυτή την αρχή, χρήματα έναντι κυριαρχικών δικαιωμάτων, ήταν η δημιουργία της Ευρωπαϊκής Νομισματικής Ένωσης και η εμφάνιση του ευρώ.

Στον STRATFOR πάντοτε αμφέβαλαν για το πόσο θα διαρκούσε αυτή η ένωση. Το να υπάρχει το ίδιο νόμισμα και η ίδια νομισματική πολιτική τόσο για τις πλούσιες, τεχνοκρατικές, κεφαλαιοκρατικές οικονομίες όπως της Γερμανίας, όσο και για τις φτωχές, αγροτικές και ελαφρώς βιομηχανοποιημένες οικονομίες όπως της Ισπανίας πάντα έμοιαζε κάτι το ριψοκίνδυνο. Χώρες όπως η Γερμανία τείνουν να θέλουν υψηλά επιτόκια για την προσέλκυση επενδυτικών κεφαλαίων. Ακόμη ένα δυνατό νόμισμα δεν τις επηρεάζει αρνητικά, καθώς οτιδήποτε εξαγάγουν είναι τόσο τεχνολογικά προηγμένο που μπορούν να είναι ανταγωνιστικές χωρίς πρόβλημα. Όμως χώρες σαν την Ισπανία χρειάζονται ένα φτηνό νόμισμα καθώς δεν υπάρχει κάποιο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό στα περισσότερα εξαγόμενα προϊόντα τους. Για αυτές είναι βασικό να βρουν έναν τρόπο να έχουν ανταγωνιστικές τιμές. Η ικανότητά τους να αναπτύσσονται εξαρτάται κατά ένα μεγάλο μέρος στην ύπαρξη φτηνού πιστωτικού χρήματος που χρησιμοποιήθηκε για την διεύρυνση της εξαγωγικής αγοράς των προϊόντων τους.

Ο STRATFOR πρόβλεψε ότι η δημιουργία ενός κοινού νομίσματος θα προκαλούσε υψηλό πληθωρισμό στις φτωχότερες χώρες καθώς θα μπορούσαν να δανειστούν κεφάλαια που προηγουμένως δεν τους ήταν διαθέσιμα λόγω των χαμηλών προσόντων τους. Η διαθεσιμότητα αυτών των νέων κεφαλαίων θα προκαλούσε την δημιουργία τεράστιων ελλειμμάτων, και εν συνεχεία τα ελλείμματα θα προκαλούσαν προβλήματα σε όλη την ευρωζώνη καθώς η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα κάλυπτε τις ανάγκες μερικών χωρών σε βάρος άλλων.

Όλα τα παραπάνω και ακόμη περισσότερα έχουν ήδη συμβεί. Το 2008 και το 2009 είδαμε την οικονομική κρίση της ανατολικής Ευρώπης.  Κατά την διάρκειά της τα δυτικά μέλη της ένωσης παρουσιάστηκαν απρόθυμα να βοηθήσουν τους ανατολικούς εταίρους τους. Τότε ο STRATFOR παρουσιάστηκε σίγουρος ότι αυτές οι διαφοροποιήσεις θα προκαλέσουν την κατάρρευση της νομισματικής ένωσης και κατ’ επέκταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα τελευταία γεγονότα του 2010 όμως τους έχουν κάνει να αμφιβάλουν κατά πόσο θα συμβεί κάτι τέτοιο, αντ’ αυτού παρουσιάζεται μια νέα προοπτική.

Τι θα συμβεί αν αντί το ευρώ να είναι το μέσο για τον περιορισμό της Γερμανίας, οι Γερμανοί καταφέρουν να το αντιστρέψουν και να χρησιμοποιήσουν το ευρώ για την αναδιάταξη την Ευρωπαϊκή Ένωση προς το συμφέρον τους;

Η Γερμανία και η παρούσα κρίση

Η κύρια αιτία της παρούσης κρίσης στην Ευρώπη είναι ότι τα περισσότερα κράτη μέλη, ιδιαίτερα οι μεσογειακές χώρες, Ελλάδα, Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία (κατά σειρά), δεν έχουν καταφέρει να ελέγξουν τους προϋπολογισμούς τους με αποτέλεσμα να είναι κοντά στην χρεωκοπία. Όλες τους έχουν γίνει αργόσχολοι λόγω του φτηνού πιστωτικού χρήματος που τους έφερε το ευρώ. Αντί να χρησιμοποιήσουν αυτά τα κεφάλαια για να δημιουργήσουν βιώσιμες οικονομίες με διασφαλισμένη μακροχρόνια ανάπτυξη, τα σπατάλησαν και έζησαν από την διαφορά των επιτοκίων που τους πρόσφερε το ευρώ σε σχέση με τα επιτόκια που ίσχυαν πριν. Χρηματοδοτήθηκαν κοινωνικά προγράμματα εκτινάσσοντας τα ελλείμματά τους στα ύψη, αφού το κόστος των κεφαλαίων ήταν χαμηλό καθώς οι Μεσογειακές χώρες αγόραζαν κεφάλαια με τις τιμές της Γερμανίας. Το επιτόκιο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας είναι 1%, παλιότερα όταν η Ελλάδα ήταν εκτός ευρωζώνης συχνά δανείζονταν με διψήφια ποσοστά. Το εθνικό χρέος της Ελλάδας σήμερα υπερβαίνει το ΑΕΠ και θα προκαλέσει είτε την χρεωκοπία της χώρας (σαν αποτέλεσμα της συνέχειας τέτοιου είδους κοινωνικών προγράμματων) ή σε σοβαρή κοινωνική αναταραχή (ως αποτέλεσμα διακοπής τους). Είναι πιθανών να συμβούν και τα δύο.

Η συνέντευξη του Γερμανού Υπουργού Οικονομικών Wolfgang Schauble τον περασμένο Μάρτιο έκανε τον STRATFOR να αναθεωρήσει την πρόβλεψή του σχετικά με το μέλλον του ευρώ. Σε αυτήν την συνέντευξη ο Schauble δήλωση ότι αν η Ελλάδα, ή οποιαδήποτε άλλο μέλος της ευρωζώνης, δεν μπορέσει να ελέγξει την οικονομία του τότε θα πρέπει να αποπεμφθούν από το κοινό νόμισμα. Φυσικά κάτι τέτοιο δεν είναι νομικά εφικτό (η Ελλάδα όπως και κάθε άλλο μέλος της ευρωζώνης έχει το δικαίωμα βέτο σε κάθε σημαντική απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Το γεγονός πάντως είναι ότι κάποιος με το κύρος του Schauble δεν απειλή χωρίς λόγο, ακόμη μια τέτοια δήλωση δεν είναι δυνατόν να διατυπωθεί από μια χώρα που είναι περιορισμένη. Μια τέτοια δήλωση δεν διατυπώνεται ούτε από ένα απλό ισότιμο μέλος, αλλά ανήκει στην κατηγορία των δηλώσεων που γίνονται από ένα κύριο μέλος που μπορεί να ελέγξει και να αλλάξει καταστάσεις. Η Γερμανία στις μέρες μας παρουσιάζεται να είναι έτοιμη να συζητήσει δημόσια την αναδιοργάνωση της Ευρώπης ώστε να εξυπηρετηθούν τα δικά της συμφέροντα. Τελικά μπορεί να μην το κάνει, ή τουλάχιστον να μην το κάνει σε αυτή την συγκυρία, αλλά έχει εκδηλωθεί και αυτό θα αλλάξει την σχέση της Γερμανίας με τις υπόλοιπες χώρες μέλη.

Μια πιο προσεκτική ματιά στον τρόπο λειτουργίας του ευρώ θα μας κάνει να καταλάβουμε γιατί ο Schauble αισθάνθηκε τόσο σίγουρος και πήρε μια τόσο τολμηρή στάση.

Το να ανήκει μια χώρα σε μια ζώνη με κοινό νόμισμα σημαίνει ότι είναι εγκλωβισμένη και σε μια κοινή αγορά. Κάθε χώρα πρέπει να ανταγωνιστεί την άλλη στην κοινή αγορά για το κάθε τι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι Σλοβάκοι για παράδειγμα να μπορούν να έχουν τα ίδια στεγαστικά επιτόκια με τους Ολλανδούς, αλλά την ίδια στιγμή σημαίνει ότι οι παραγωγικοί Ιρλανδοί εργάτες ανταγωνίζονται με του αντιπαραγωγικούς Ισπανούς εργάτες — ή για να είμαστε πιο κοντά στο επίκαιρο πρόβλημα οι υπερ-παραγωγικοί Γερμανοί εργάτες ανταγωνίζονται τους υπερ-αντιπαραγωγικούς Έλληνες εργάτες.

Το παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζει το σχετικό εργατικό κόστος ανά παραγωγική μονάδα. Απεικονίζει ξεκάθαρα τι συμβαίνει όταν υπάρχει ανταγωνισμός μεταξύ εργατικού δυναμικού, (στο διάγραμμα συμπεριλαμβάνεται και το εργατικό κόστος των ΗΠΑ ως αναφορά σύγκρισης). Οι χώρες που δεν είναι αρκετά παραγωγικές προσπαθούν να καλύψουν την αδυναμία τους με δανεισμό. Από την στιγμή της εισαγωγής του ευρώ όλοι οι εταίροι εμφανίζονται να γίνονται όλο και λιγότερο παραγωγικοί σε σχέση με την Γερμανία. Οι Γερμανοί βρίσκονται στο κάτω μέρος του γραφήματος κάτι που σημαίνει ότι το κόστος παραγωγής τους σχεδόν δεν έχει αλλάξει. Οι Μεσογειακές χώρες βρίσκονται στην κορυφή του διαγράμματος καθώς η δυνατότητα φτηνού δανεισμού τις έκανε λιγότερο αποτελεσματικές από ότι ήταν πριν το ευρώ. Τελικά βλέπουμε ότι την τελευταία δεκαετία η Γερμανία έχει κερδίσει περίπου 25% πλεονέκτημα σε σχέση με τις Μεσογειακές χώρες.

Μεγάλη εικόνα

Οι επιπτώσεις αυτής της διαφοράς είναι προφανής. Αν το ευρώ στην πραγματικότητα κάνει την Ευρωπαϊκή οικονομική βάση – και ιδιαίτερα τις Μεσογειακές χώρες – να αιμορραγούν, τότε η Γερμανία επιτυγχάνει απαρατήρητα κάτι που απέτυχε να πραγματοποιήσει με τους ευρωπαϊκούς πολέμους της τελευταίας χιλιετίας. Κατ’ ουσίαν, οι Ευρωπαϊκές χώρες δανείζονται χρήματα (κυρίως από την Γερμανία) για να μπορέσουν να αγοράσουν εισαγόμενα προϊόντα (κυρίως από την Γερμανία) επειδή οι εργάτες τους δεν μπορούν να ανταγωνιστούν σε κόστος (κυρίως εξαιτίας της Γερμανίας). Το φαινόμενο αυτό δεν περιορίζεται μόνο σε χώρες μέλη της ευρωζώνης αλλά επεκτείνεται σε χώρες οικονομικά συνδεδεμένες με αυτή, το σχετικό παραγωγικό κόστος των περισσοτέρων χωρών της κεντρικής Ευρώπης που δεν έχουν μπει στην ευρωζώνη ακόμη έχει εκτιναχθεί ακόμα υψηλότερα κατά την ίδια περίοδο.

Δεν σημαίνει ότι ο STRATFOR τώρα πιστεύει ότι το ευρώ μπορεί να αντέξει στο μέλλον – συνεχίζει να μην το πιστεύει – αλλά η έκθεσή του για το ευρώ αλλάζει από την πεποίθηση ότι ήταν ένας τρόπος για να περιοριστεί η Γερμανία, στην πεποίθηση ότι μετατρέπεται στο εφαλτήριο της. Στη πρώτη έκθεση το σενάριο διάλυσης της ευρωζώνης ήταν ότι η Γερμανία θα διάλεγε την έξοδο από αυτή καθώς δεν θα μπορούσε να σχεδιάσει το μέλλον της από μόνη της. Τώρα μπορεί να διαλυθεί επειδή η Γερμανία γίνεται όλο και πιο αποτελεσματική στο να σχεδιάζει το μέλλον της. Και καθώς γίνεται αντιληπτό σε όλο και περισσότερες χώρες μέλη ότι υπήρχε κάτι κριμένο πίσω από τα χαμηλά επιτόκια του ευρώ, οι σχέση τους θα αδυνατίζουν συνεχώς.

Η αρχή που οδήγησε στην δημιουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης — ότι η Γερμανία θα αξιοποιούταν και συγχρόνως θα περιοριζόταν — αρχίζει να αλλάζει. Η Γερμανία όχι μόνο έχει βρει πάλι την πολιτική φωνή της, αλλά έχει αρχίσει και να την εκφράζει και να υποστηρίζει τα δικά της εθνικά συμφέροντα. Σχετικά με την παρούσα κρίση, οι διπλωματικές διαβουλεύσεις της έκαναν ξεκάθαρο ότι είναι αντίθετη στην χρηματοδότηση των πιο αδύναμων οικονομιών της Ευρωζώνης καθώς έδωσε την συγκατάθεσή της μόνο όταν έγινε προφανής ο κίνδυνος επέκταση των συνεπειών και στην δική της οικονομία. Πέρα από αυτή την δυσφορία που προκάλεσαν οι κινήσεις της, στο εσωτερικό της υπάρχει μια πολιτική ομοφωνία ότι οι κανόνες της ευρωζώνης πρέπει να αλλαχθούν ώστε να ευθυγραμμισθούν με τις απόψεις της Γερμανίας. Παρόλο που μπορεί να υπάρχει κάποια λογική πίσω από τα επιχειρήματά της, δεδομένου ότι είναι η βασική οικονομική δύναμη της Ευρώπης, είναι σίγουρο ότι αυτή δεν θα είναι η “ένωση” που αποδέχθηκαν οι υπόλοιπες χώρες μέλη – είναι η Mitteleuropa που η υπόλοιπη Ευρωπαίοι θυμούνται πολύ καλά.

Βασισμένο σε άρθρο του Peter Ziehan (αναλυτή του Stratfor), αρχικά δημοσιευμένο από το STRATFOR.